Cukrzyca jest to zespół chorób metabolicznych, które związane są z nieprawidłowym wydzielaniem insuliny lub jej nieprawidłowym funkcjonowaniem w organizmie, a co za tym idzie podwyższonym poziomem glukozy we krwi. Wyróżnia się kilka typów cukrzycy: cukrzycę typu I, II, cukrzycę w ciąży oraz cukrzycę ciężarnych.
Cukrzyca typu I
Jest cukrzycą insulinozależną. Najczęściej rozpoznawana jest u dzieci i ludzi młodych. Przyczyną choroby jest niszczenie wysp trzustkowych przez własny układ immunologiczny, co w konsekwencji prowadzi do niemożności wydzielania insuliny. Musi być ona podawana z zewnątrz w postaci zastrzyków.
Cukrzyca typu II
Jest leczona dietą lub lekami doustnymi. U jej podłoża leży upośledzone wydzielanie insuliny przez trzustkę. Choremu zaleca się zwiększenie aktywności fizycznej oraz stosowanie diety opartej na niskim indeksie glikemicznym, czyli spożywaniu posiłków, które powoli podnoszą poziom cukru we krwi. Jeśli działania te nie przynoszą normalizacji poziomu cukru, zaleca się wprowadzenie doustnych leków, obniżających jego poziom.
W roku 2014 uległo modyfikacji nazewnictwo hiperglikemii w ciąży. Rozróżnia się cukrzycę w ciąży oraz cukrzycę ciążową.
Cukrzyca ciążowa
O cukrzycy ciążowej mówimy wtedy, gdy u ciężarnej jeden z wyników testu obciążenia 75g glukozy ( OGTT ) jest nieprawidłowy. Przez wynik nieprawidłowy rozumiemy:
- glikemię na czczo 92-125 mg/dl
- glukozę po 1h równą lub powyżej 180 mg/dl
- glukozę po 2h – 153-199 mg/dl
Cukrzyca w ciąży
Natomiast przy rozpoznaniu cukrzycy w ciąży wystarczy, aby Pacjentka spełniła jeden z trzech warunków:
- nieprawidłowy wynik OGTT po 2h (powyżej 200mg/dl)
- glikemię na czczo równą lub powyżej 126 mg/dl
- glikemię przygodną równą lub powyżej 200 mg/dl z towarzyszącymi objawami hiperglikemii (podwyższonego poziomu cukru)
O glikemii przygodnej mówimy wtedy, gdy cukier mierzony jest o przypadkowej porze, niezależnie od czasu, jaki upłynął od ostatniego posiłku.
Należy pamiętać, że nieleczona cukrzyca stanowi zagrożenie dla rozwijającego się dziecka. Nie można bagatelizować wysokiego poziomu cukru u matki. Jeśli w teście obciążenia glukozą stwierdzono nieprawidłowości, należy jak najszybciej skonsultować się z diabetologiem-lekarzem specjalizującym się w leczeniu cukrzycy.
Utrzymujące się wysokie poziomy glikemii mogą spowodować nadmierny wzrost dziecka, czyli makrosomię. Może to spowodować szereg powikłań przy porodzie zarówno dla matki, jak i dla dziecka.
Czasem, kiedy dziecko jest bardzo duże, konieczne jest wykonanie cesarskiego cięcia.
W przypadku kiedy cukrzyca była źle prowadzona, czyli glikemia była wysoka – może dojść do sytuacji, kiedy poziom cukru we krwi noworodka będzie zbyt niski. Jest to groźne dla rozwijających się narządów dziecka, dlatego po porodzie u malucha kilkakrotnie bada się poziom cukru. Badanie wykonuje się glukometrem, krew pobiera się z nakłutej piętki.
Bardzo ważne jest, aby poważnie podejść do tematu cukrzycy ciążowej i starać się stosować do zaleceń lekarza, nie robiąc sobie „wolnego” od diety raz na jakiś czas. Robi się to dla zdrowia dziecka!
Diagnostyka cukrzycy u kobiet ciężarnych
Każda Pacjentka ciężarna między 24 a 28 tygodniem ciąży powinna mieć wykonany doustny test obciążenia 75g glukozy. Polega on na 3 krotnym pomiarze cukru we krwi – na czczo, po godzinie oraz po dwóch godzinach od wypicia 75g glukozy rozpuszczonej w 250ml wody. Roztwór należy wypić w ciągu 5 min, nie dodaje się do niego cytryny! W czasie testu Pacjentka powinna przebywać cały czas na terenie przychodni, ponieważ może się źle poczuć. Może mieć mdłości, czy zawroty głowy – wtedy niezbędna będzie pomoc personelu medycznego. Najlepiej, aby przez całe 2 h siedziała na krześle, gdyż wysiłek fizyczny powoduje spalanie glukozy.
Wyniki, które dają podstawę do rozpoznania cukrzycy ciążowej:
- glukoza na czczo – 92-125 mg/dl
- glukoza po 1h – równa lub powyżej 180 mg/dl
- glukoza po 2h – 153-199 mg/dl
Są sytuacje, kiedy Pacjentka powinna mieć zrobiony test obciążenia glukozą wcześniej. Np. gdy występowała cukrzyca w poprzedniej ciąży.
Leczenie cukrzycy u kobiety w ciąży
O sposobie leczenia Pacjentki zawsze decyduje lekarz.
Podstawowym sposobem utrzymania prawidłowych poziomów glukozy we krwi jest dieta. Oparta jest ona na spożywaniu produktów o niskim indeksie glikemicznym, czyli takich, które powodują powolny wzrost glukozy we krwi. Im wyższy indeks glikemiczny, tym wyższy cukier będzie obserwowała Pacjentka po spożyciu takiego produktu. W związku z tym najkorzystniejsze jest spożywanie produktów o IG niskim i średnim. Dobrze korzystać z gotowych tabeli z indeksem glikemicznym, które są zamieszczone np. tutaj http://dietamm.com/indeks-glikemiczny
Ważne, aby Pacjentka wiedziała, że produkty nieprzetworzone mają niższy IG. Czyli lepiej spożywać produkty surowe, w ich naturalnej postaci, niż gotowane.
Aby dobrze kontrolować poziom glukozy należy spożywać posiłki regularnie co 2-4h. Pomiarów cukru należy dokonywać kilka razy dziennie – najczęściej 3-4 razy, czyli na czczo oraz po głównych posiłkach.
Pożądane wyniki to:
- na czczo – 60-90 mg/dl
- godzinę po posiłku – poniżej 120 mg/dl
- glikemia nocna (między 2 a 4 w nocy) – powyżej 60 mg/dl
W diecie cukrzycowej szczególnie polecane jest przygotowywanie posiłków na parze, gotowanie lub pieczenie mięsa, unikanie produktów smażonych, tłustych, znaczne ograniczenie słodyczy i produktów mącznych. Należy szczególną uwagę zwrócić na pieczywo, które często jest dosładzane miodem lub cukrem, przez co znacznie podnosi poziom glukozy. Gotowana marchew, buraki również spowodują szybki wzrost cukru, gdyż mają wysoki IG, także należy ich unikać.
Każda Pacjentka powinna indywidualnie dostosować ilość spożywanych produktów. To co jednej Pani mocno podniesie poziom cukru, dla innej będzie dozwolone. Wszystko jest sprawą indywidualną, choć ogólnych reguł należy się trzymać.
Ważne, aby Pacjentka, jeśli nie ma przeciwwskazań, utrzymywała regularną, umiarkowaną aktywność fizyczną, która będzie pomagała w utrzymaniu prawidłowego przyrostu masy ciała w ciąży – 8-12 kg. Kobiety, które miały nadwagę przed ciążą powinny przytyć mniej – ok 7 kg. Dieta cukrzycowa zdecydowanie im w tym pomoże.
W przypadku, kiedy Pacjentka nie jest w stanie utrzymać prawidłowych poziomów glukozy po zastosowaniu diety cukrzycowej, wtedy lekarz może zadecydować o wprowadzeniu insuliny.
Jeśli tak się stanie – diabetolog dokładnie wyjaśni, kiedy i w jakich dawkach Pacjentka powinna wstrzykiwać sobie lek. Zazwyczaj zaczyna się od niewielkich dawek insuliny – 2 jednostek. Wstrzykuje się je w ramię bądź w powłoki brzuszne.
Jeśli występuje hiperglikemia po jedzeniu, wtedy konieczne jest podanie insuliny przed posiłkiem. Jeśli podwyższone poziomy występują rano, wtedy zalecane jest podanie insuliny długodziałającej przed snem.
Zaleca się, aby ciężarna dostosowywała dawkę insuliny do poziomu glikemii. Należy modyfikować ją w zależności od pomiarów. Jeśli glikemia po zaleconej dawce insuliny jest nadal podwyższona, należy wtedy zwiększyć o 1-2 jednostki dawkę i obserwować, jak zachowuje się glukoza. Dokładne zalecenia Pacjentka dostanie od diabetologa i powinna ich ściśle przestrzegać.
Pacjentki, które leczone są insuliną powinny pamiętać, aby zawsze mieć przy sobie sok owocowy lub owoc. Jest to niezbędne, gdy poziom cukru we krwi będzie zbyt niski. Wtedy należy w możliwie krótkim czasie zjeść np. owoc.
Postępowanie po ciąży
Pacjentki, które w ciąży miały cukrzycę powinny jeszcze przez ok 2 tygodnie monitorować poziom glukozy na czczo i 2 h po posiłku. Przemiana węglowodanów ulega modyfikacji po ciąży, stąd poziom cukru mierzy się nie godzinę, a dwie godziny po jedzeniu.
Wyniki powinny być nieco inne, niż w ciąży: na czczo 70-90 mg/dl, natomiast 2 h po posiłku poniżej 140 mg/dl. Nie ma konieczności stosowania diety cukrzycowej, ale Pacjentka nie powinna drastycznie zwiększać ilości spożywanych węglowodanów, czyli nadal odżywiać się racjonalnie, unikać słodyczy. Dieta cukrzycowa jest bardzo zdrowa i powinien być to model żywienia, który Pacjentka będzie stosowała w swoim dalszym życiu.
Ok 6-8 tygodni po porodzie należy wykonać doustny test obciążenia 75g glukozy. Ma on na celu stwierdzenie, że Pacjentka nie ma już cukrzycy i przemiana węglowodanów wróciła do normy.
Autor: mgr położnictwa Sylwia Bowsza
Położna
